Healthy Bees Academy - Professor Peter Graystock and Monika Yordanova

This podcast is part of the Healthy Bees Academy.
Find out more by visiting https://menterabusnes.cymru/healthy-bees-academy/ 

Mae'r podcast yma yn rhan o'r Academi Gwenyn Iach.
Dysgwch fwy trwy ymweld a https://menterabusnes.cymru/academi-gwenyn-iach/ 

 

Helo a chroeso i’r podlediad sy’n rhan o’r modiwlau hyfforddiant Iechyd Gwenyn a ariennir drwy Gynllun Gwenyn Iach, 2030.

Fy enw i yw Lynfa Davies ac yn y Bennod yma byddaf yn sgwrsio â’r Athro Peter Graystock a Monika Yordanova o Goleg Imperial Llundain i drafod eu hymchwil i’r ffactorau sy’n gwneud gwenyn yn fwy tebygol o ddioddef o glefydau.

Diolch am ymuno â ni heddiw Peter a Monika a chroeso i’n podlediad. Peter, hoffech chi ddechrau drwy gyflwyno eich hun a dweud rhywfaint am eich gwaith a gwaith y tîm yng Ngholeg Imperial Llundain. Ie iawn, felly, rwy’n ymchwilydd ac yn ddarlithydd yng Nghampws Silwood Park Coleg Imperial Llundain, ac mae gen i ddiddordeb arbennig mewn cymunedau cymhleth o ficrobau a sut mae’r rheini, yn eu tro, yn dylanwadu ar gymunedau hyd yn oed mwy cymhleth, sef peillwyr a’u hiechyd. Felly, yn fy labordy rydyn ni’n edrych ar y mathau o ficrobau sydd i’w gweld mewn gwenyn, sut gwnaethon nhw gyrraedd y gwenyn, a beth yw swyddogaeth y microbau hyn? Ydyn nhw’n cael effaith bositif neu effaith negyddol ar iechyd y gwenyn dan sylw? Felly, drwy ofyn y cwestiynau hyn, mae fy ngrŵp yn tueddu i archwilio pethau fel y dynameg microbaidd rhwng poblogaethau o wenyn. Maen nhw’n nodi’r microbau penodol sy’n ymddangos eu bod yn dylanwadu ar iechyd gwenyn lle mae straenachoswr ychwanegol fel plaleiddiaid neu rywbeth tebyg. Ac yna, yn y bôn, rydyn ni’n dod â’r holl wybodaeth ynghyd i geisio datblygu strategaethau er mwyn helpu i ddiogelu iechyd peillwyr gan ddefnyddio’r hyn rydyn ni’n ei wybod am yr ecoleg ficrobaidd. 

Mae hynny’n eithaf ddiddorol oherwydd mae eich gwaith yn ymwneud â mwy na gwenyn mêl yn unig, yn dydy? Wel, mae gennyn ni ddiddordeb penodol mewn gwenyn mêl ar gyfer y podlediad hwn, ond mae’n ddiddorol nodi bod eich gwaith yn ymdrin â rhywogaethau gwenyn gwyllt hefyd. Ie yn bendant, felly roedd fy PhD yn edrych yn benodol ar gacwn, neu bumblebees, sy’n cael eu rheoli. Felly, mae’r diwydiant cacwn sy’n cael eu rheoli yn un mawr, yn enwedig ym Mhrydain. Rydyn ni’n mewnforio tua 70 000 o gacwn i Brydain bob blwyddyn.

Felly, dechreuais i astudio gwenyn sy’n cael eu rheoli ar lefel rhywogaethau gwyllt felly mae fy ngwaith ymchwil wedi parhau  fel hyn. Rydyn ni’n edrych ar wenyn fel cymuned ac mae’r gymuned honno yn cynnwys rhai gwenyn gwyllt a rhai gwenyn sy’n cael eu rheoli a’r rhyngweithio rhwng y ddau.

Gwych, felly Monika, fyddech chi’n hoffi cyflwyno eich hun ac esbonio beth rydych chi’n ei astudio ar gyfer eich PhD, ac yn benodol, rwy’n meddwl byddai ein gwrandwyr yn hoffi gwybod sut mae eich PhD yn cael ei ariannu.

Hi Lynfa, diolch i chi am y cyfle i gymryd rhan yn eich podlediad. Rwy’n astudio am PhD yn Silwood Park, Coleg Imperial Llundain, ac rwy’n edrych ar bresenoldeb pathogenau mewn tirweddau naturiol, ac mewn tirweddau ehangach, ond rwy hefyd yn canolbwyntio’n benodol ar glefyd Ewropeaidd y gwenyn, neu EFB, a’r ffordd gall ffactorau gwahanol helpu’r clefyd i ddatblygu mewn cytref. Felly, gan fod EFB yn glefyd dinistriol ym maes gwenyna mae’n addas iawn i gylch gwaith y corff sy’n fy ariannu, sef Bee Disease Insurance a CB Dennis Trust.

Mae EFB ac AFB, clefyd Americanaidd y gwenyn, yn glefydau hysbysadwy yn gyfreithiol, felly, yn aml bydd yn rhaid i wenynwyr ddifa’r cwch mae’r clefyd wedi effeithio arno, ynghyd â’r holl offer cysylltiedig, er mwyn atal y clefyd rhag lledaenu i gychod eraill. Felly, mae Bee Disease Insurance yn gwmni yng Nghymru a Lloegr sy’n cael ei redeg gan wenynwyr ac mae’n cynnig yswiriant ar gyfer

prynu offer gwenyna newydd yn lle unrhyw

offer sydd wedi gorfod cael eu dinistrio

oherwydd y clefydau hyn.

Ymddiriedolaeth yw CB Dennis ar y llaw arall,

ac mae’n ariannu gwaith ymchwil sy’n cyd-fynd

â’i nod o hyrwyddo gwyddoniaeth sy’n

gysylltiedig â gwenyn a’u hiechyd, a gwenyna

ym Mhrydain yn gyffredinol, ond hefyd yn fwy

eang yn Ewrop. Mae’n ariannu rhai

prosiectau yn Ewrop hefyd. Mae gan y ddau

gorff ethos cryf o gefnogi ymchwil sydd wedi’i anelu

at wella arferion cadw gwenyn ac iechyd

gwenyn yn gyffredinol. Dyna pam maen nhw’n

cefnogi amrywiaeth eang o brosiectau sy’n

ceisio cyflawni’r nodau hynny, gan gynnwys

fy PhD.

O, mae’n wych clywed hynny ac mae’n braf

clywed bod rhywfaint o arian gwenynwyr

yn cael ei ddefnyddio ar gyfer PhD mor werth chweil.

Felly, rydyn ni’n edrych ymlaen yn eiddgar i glywed

canlyniadau eich gwaith. O, diolch yn fawr iawn i

chi am hynna.

Felly, mae eich gwaith yn canolbwyntio’n benodol ar

glefyd Ewropeaidd y gwenyn.

Felly, pam mae’r clefyd hwn mor

 

ddiddorol i chi, a beth rydych chi’n

credu bydd eich gwaith ymchwil yn ei gyflawni?

Wel, rwy’n siŵr bydd eich gwrandawyr i gyd

yn gwybod pa mor ddinistriol yw

EFB, ac fel gwenynwr

fy hun, rwy’n gallu cydymdeimlo â phawb

sydd wedi dioddef oherwydd y clefyd hwn.

Mae’r symptomau yn gwaethygu mor

gyflym ac yn gallu lledaenu ar draws y

wenynfa gyfan os na fyddwch chi’n

gweithredu ar frys. Ond, y broblem ar hyn o bryd

yw mai ychydig iawn o bethau gallwn ni

eu gwneud os byddwn ni’n sylwi ar y clefyd

ac mae’r holl bethau hyn yn amharu’n ddifrifol ar y gwenyn. Felly,

mewn rhai achosion prin, efallai y bydden ni’n defnyddio

gwrthfiotigau neu’n defnyddio dull ysgwyd yr haid, ond yn aml

mae angen llosgi pob cwch a’r holl offer. Ar yr un pryd,

er bod effeithiau’r clefyd mor ddifrifol, rydyn ni’n

gwybod fod y pathogen yn gallu ymddangos yn naturiol

mewn cychod ac aros ynghwsg heb

achosi unrhyw symptomau o gwbl. Felly, mae hyn

yn ddiddorol iawn i mi. Rwy’n awyddus i wybod

beth yw’r ffactorau neu beth sy’n achosi i’r clefyd

ddigwydd, ac os feddyliwn ni am y peth o’n

safbwynt ni, mae gennyn ni system imiwnedd ac mae

 

gan bob organeb system imiwnedd, ac os bydd y system yn

cael ei gwanhau gall olygu ein bod yn llawer mwy

agored i heintiau penodol. Un enghraifft dda mewn pobl

yw’r eryr neu ‘shingles’,

lle mae’r pathogen yn aros ynghwsg

nes bod yr organeb letyol wedi gwanhau. Ac mae’r

un egwyddor yn wir yn achos y gytref. Felly,

rydyn ni’n gwybod os oes straenachoswyr

penodol, fel plaleiddiaid, eu bod nhw’n gallu

amharu ar iechyd y gytref a gall hyn

arwain at ddechreuad clefydau. Ac i’r

gwrthwyneb, gallwn ni hefyd edrych ar bethau

sy’n gwella iechyd y gwenyn ac yn

gwella eu hymwrthedd i’r straenachoswyr

hyn. Felly, mae gen i brosiectau

sy’n edrych ar y ffactorau sy’n ysgogi EFB yn y maes

a hefyd yn y labordy.

Mae hynna’n ddiddorol iawn Monika, a

hoffwn i fynd nôl at bwynt gwnaethoch chi

ei godi am y potensial i EFB fodoli’n naturiol

yn ein cychod, sef efallai mai’r straenachoswyr

sy’n achosi iddo ledaenu

ac amlygu ei hun. Felly,

pa dystiolaeth sydd yna mewn gwirionedd,

fod EFB yn eang iawn,

ac y gallai fod yn bresennol yn y rhan fwyaf o’n

cychod, ac mai’r cyfan sydd ei angen yw

 

i’r straenachoswyr hyn wneud iddo

ledaenu?

Wel, efallai nad yw’n bresennol yn ‘y rhan fwyaf

o gychod’, ond yn sicr mae’r clefyd

wedi cael ei weld mewn llawer o

gychod iach.

Ond gan ein bod ni’n profi am

bresenoldeb y pathogen rydyn ni’n

gwybod nad yw’n bresennol ym mwyafrif

helaeth y cychod, ac wrth gwrs mae’r NBU,

sef yr Uned Wenyn Genedlaethol,

maen nhw hefyd yn archwilio llawer iawn o gychod

ar hap. Felly, os byddai’r clefyd yn y

rhan fwyaf o gychod bydden ni’n

sylwi llawer mwy arno, ond

mae wedi cael ei weld mewn cychod iach

sydd heb unrhyw symptomau eraill o gwbl.

 

Mae hynna’n ddiddorol iawn,

yn anffodus rwy’n siarad o brofiad, ac mae’n

dipyn o ddirgelwch ble’n union

roedd yr achos oedd gen i wedi tarddu. Felly,

mae presenoldeb EFB ar draws Prydain

yn eithaf amrywiol ac mae’n ymddangos ei fod yn

gyffredin iawn mewn rhai ardaloedd, ond

does dim achosion o gwbl mewn ardaloedd

eraill. Rwy’n credu bod hyn yn wir am Cumbria a

Northumberland, lle dydyn nhw ddim yn

gweld EFB ar y cyfan. Felly, ydyn ni’n gwybod beth

sy’n wahanol am yr ardaloedd hyn, ac oes yna rhywbeth

sy’n achosi iddo fod yn fwy amlwg mewn rhai

ardaloedd, neu a oes rhywbeth yn arbennig am

rai ardaloedd, ac mae’r ffaith nad oes

llawer o achosion yn golygu nad yw’r clefyd

yn gallu sefydlu ei hun?

Wel, yn anffodus, mae llawer o bethau

dydyn ni ddim yn eu gwybod o ran

y rhesymau dros batrwm dosbarthiad ehangach EFB.

Ond rydyn ni’n gwybod rhai pethau. Felly,

rydyn ni’n gwybod fod masnach yn

bendant yn cyfrannu rhywfaint at y patrymau rydyn ni’n eu gweld.

Felly, gall y fasnach nwyddau gwenyna fod

yn ffactor pwysig, ac er bod rheoliadau clir

yn cael eu hamlinellu gan Sefydliad Iechyd

Anifeiliaid y Byd, gall cynnyrch sydd wedi’i halogi

â’r pathogen lithro drwy’r rhwyd,

gan arwain at achosion mewn rhai ardaloedd lle

mae masnach yn fwy tebygol. Ond

hyd yn oed ar ôl ystyried hyn, dydy masnach

ddim yn cynnig esboniad llawn ar gyfer y

patrymau rydyn ni’n eu gweld. Felly, mae

ffactorau eraill, fel amrywioldeb y straen,

ac rydyn ni’n gwybod fod straeniau penodol yn

llawer mwy tebygol o arwain at nifer

o achosion. Felly, mae’r mannau lle mae’r

straeniau hyn i’w gweld yn fwy tebygol

o gael llawer o achosion. Ond yn olaf, mae

llawer iawn o bethau dydyn ni ddim yn eu gwybod

o hyd a dyna’n rhannol beth

rwy’n ceisio rhoi sylw iddo

yn fy PhD, oherwydd fel y dywedais, mae

yna rai ffactorau ysgogol a allai ysgogi

clefydau eraill. Felly, rwy eisiau gweld

a oes unrhyw nodweddion yn y dirwedd

 

neu’r pethau rydyn ni’n eu defnyddio,

a allai fod yn ysgogi, neu a allai fod yn achosi i

ardaloedd penodol fod yn fwy tebygol o

weld achosion o’r clefyd.

Ac rydych chi’n codi pwynt diddorol arall

fan hyn, sef bod mwy nag un straen

o EFB, ydy hynny’n gywir? Ydy.

Yn bendant. Felly,

oes yna lefelau gwahanol o

bathogenedd yn perthyn i’r straeniau

gwahanol ac ydy hynny’n esbonio

pam mae’n ymddangos bod y broblem yn

waeth mewn rhai ardaloedd nag eraill?

Ie, mae hynny’n sicr yn ffactor pwysig

iawn, ac mae’n ymddangos nad yw rhai straeniau

yn firwlaidd iawn o gwbl a gall eraill fod llawer iawn

mwy firwlaidd, gan gael effaith llawer mwy

difrifol ar lefel y gytref.

 

Mae hynna’n ddiddorol iawn, felly o safbwynt

y gwenynwr, mae deall sut

mae EFB yn ymddwyn a’r llwybrau trosglwyddo

yn hanfodol, ond mae’n debyg nad

yw gwenynwyr yn deall hynny’n dda iawn.

Felly, Monika, oes gennych chi unrhyw

awgrymiadau neu air o gyngor ar gyfer

gwenynwyr ar sut i fonitro ar gyfer EFB a’i

reoli?

 

Oes yn sicr, a dweud y gwir, mae gan fy noddwyr Bee

Disease Insurance Limited, dudalen

wych yn cynnwys cyngor ymarferol i

wenynwyr ar sut gallan nhw leihau’r risgiau

o’r clefyd. Enw’r dudalen yw

‘10 tips for healthy bees’ ac mae’r rhestr

yn cynnwys pwyntiau sy’n cael eu cefnogi’n eang

gan waith ymchwil, fel peidio â bwydo mêl o gychod

eraill i’ch gwenyn.

A’r rheswm dros hynny yw oherwydd fod

pathogenau fel Melisococcus plutonius,

sy’n achosi EFB, ond hefyd pathogenau eraill,

yn gallu aros yn hyfyw yn y cynnyrch hyn

mewn mêl ac yna achosi clefyd yn y

cwch newydd. Ac mae

rhagor o gyngor gwych yna hefyd,

fel pwysigrwydd arfer safonau hylendid da

o amgylch y cychod, glanhau offer cychod yn rheolaidd

gan ddefnyddio soda golchi, golchi gwisgoedd

gwenyna yn rheolaidd, defnyddio menig tafladwy

os yn bosibl, a hefyd peidio â defnyddio hen

grwybrau, a newid y fframiau yn eich cychod yn

rheolaidd, bob rhyw dair blynedd. A’r rheswm mae hyn

mor bwysig yw bod hylendid da yn gallu lleihau’r

siawns o ddod i gysylltiad â phathogenau a allai

fod yn yr hen offer.

Ac mae pethau eraill y gallwn ni eu gwneud.

Gallwn ni hefyd leihau, neu gallwn ni geisio lleihau

ymddygiad naturiol fel drifftio a

dwyn.

A’r rheswm pam mae hyn yn ddefnyddiol yw

oherwydd gall pathogenau aros ar gyrff

gwenyn a hefyd mae gwenyn yn fwy tebygol

o ddwyn o gychod gwan, felly mae’n bwysig ceisio

lleihau’r math hwn o ymddygiad.

Mae rhai o’r ffyrdd y gallwn ni wneud hynny yn

Cynnwys trefnu’r cychod mewn ffordd sy’n golygu

nad yw’r mynedfeydd yn wynebu ei gilydd,

sy’n fwy tebygol o arwain at ddrifftio, ond hefyd

gosod rhwystrau ar y mynedfeydd i atal

pryfed mawr eraill rhag dod i mewn i’r cychod

a cheisio lladrata ohonyn nhw.

Ac yn olaf, mae’n hanfodol eich bod chi’n

dod yn gyfarwydd ag ymddygiad eich cychod

ac yn addysgu eich hun am y materion

y gallech chi eu hwynebu er mwyn i chi

sylwi arnyn nhw yn fuan. Ac wrth gwrs,

mae hyn yn berthnasol nid yn unig i EFB ond

i glefydau eraill.

Felly, mae’n bwysig cadw llygad ar

ymddygiad eich gwenyn, a sylwi os na fydd

eich cwch yn ffynnu neu’n cynhyrchu cynifer o weithwyr

ag y byddech chi’n ei ddisgwyl fel arfer

yn ystod yr adeg o’r tymor pan rydych chi’n

cynnal eich archwiliad.

Ac efallai, gallech chi hyd yn oed gymharu eich sefyllfa

â chychod eraill, a hefyd sylwi a yw patrwm y

mag yn edrych yn iach? Mae llawer

o bethau y gallwch chi gadw llygad amdanyn nhw ac

mae digonedd o gyngor ar gael ar-lein ac yn y

rhestr o bethau y dylech chi fod yn

sylwi arnyn nhw. Mae’n hollbwysig eich bod

chi’n gyfarwydd iawn â symptomau

clefydau, yn enwedig clefydau’r gwenyn,

oherwydd mae adnabod y clefydau hyn yn gynnar

yn allweddol, a gall y symptomau fod yn eithaf

annelwig ar y dechrau. Efallai bydd y larfâu

wedi afliwio rhywfaint, wedi melynu

ychydig, neu bydd perfeddion neu

traceau rhai o’r larfâu yn rhy amlwg. Ac os nad ydych yn siŵr,

mae’n well cysylltu ag arbenigwyr o’r

NBU, a gallan nhw gynnal profion ar eich larfâu

ar y safle i dawelu eich meddwl neu

ddelio â’r materion yn gyflym i’w hatal

rhag lledaenu ymhellach. A dyna pam mae’n

syniad da cofrestru eich gwenyn fel eu bod

yn cael arolygiad o dro i dro,

fel bod rhywun proffesiynol yn gallu chwilio’n rheolaidd

am y symptomau annelwig hyn, sy’n gallu bod yn anodd

i bobl heb hyfforddiant sylwi arnyn nhw.

Diolch am y cyngor gwych yna Monika. Rwy’n

 

meddwl y byddai’n ddoeth i bob un

ohonon ni wneud hynny.

Un peth sydd o ddiddordeb mawr

i mi o ran eich astudiaethau, mae gweithio

gyda chlefyd hysbysadwy yn dod â’i broblemau

yn amlwg, ac rwy’n siŵr bod

rhai heriau o ran gweithio’n ddiogel

gyda’r clefyd yma. Felly, efallai y

gallech chi esbonio sut byddwch chi’n cynllunio

rhai o’ch prosiectau fel nad ydych chi o bosibl yn

cyflwyno clefyd hysbysadwy i’r

amgylchedd.

Ie, mae hwnnw’n gwestiwn da.

Wel, mae llawer o reoliadau ynghlwm

â gweithio gyda’r clefyd yn y lle cyntaf.

Felly, rydyn ni wedi gorfod goresgyn

llawer o rwystrau er mwyn gallu cyflawni’r prosiectau

hyn yn y lle cyntaf.

Mae’n hynod o bwysig sicrhau

bod y pathogen yn cael ei gadw i’r

cyfleuster Categori Dau yn unig, felly mae’r

labordy yn cael ei reoleiddio’n agos iawn, ac mae

gennyn ni awtoclaf neu ffwrn aerglos sy’n hawdd iawn ei gyrraedd.

Mae awtoclaf yn eich galluogi i

sterileiddio unrhyw offer rydych chi’n eu

defnyddio, ond hefyd unrhyw ddefnyddiau eraill.

Felly, pan fydda i’n gweithio gyda’r

pathogen, rwy’n gweithio gydag ef

y tu mewn i lwfer microbaidd, ac yna mae’r

holl gynnyrch gwastraff ac unrhyw beth

rwy’n ei ddefnyddio, wel rwy’n ei roi mewn

bag yn syth wedyn cyn i mi hyd yn oed ei daflu,

ac mae’r bag hwnnw, rwy’n gallu ei

roi yn yr awtoclaf a gwneud yn siŵr

fy mod i’n cadw popeth yn gwbl, gwbl

ddi-haint. Felly, rhan o’r broses sicrhau

diogelwch yw gweithio bob amser yn y

lwfer microbaidd, gan gadw pethau ar

wahân bob amser, mewn un ardal

benodol, er mwyn symud y pathogen cyn lleied

â phosibl, a sterileiddio popeth yn drwyadl

drwy’r amser.

Ie, mae’n swnio fel protocol caeth

iawn i weithio gydag ef.

Ac, ydych chi’n edrych ar glefydau yn y

maes hefyd?

A sut allwch chi fonitro ar gyfer

y straenachoswyr gwahanol a’u

heffeithiau ar glefydau yn y maes?

Yn y maes, dydw i ddim o anghenraid yn

canolbwyntio ar y straenachoswyr a’r

tebygolrwydd bydd clefydau yn datblygu yn

y maes. Rwy’n canolbwyntio’n bennaf ar

bresenoldeb y pathogenau yn y maes yn y

lle cyntaf. Felly, gan fy mod i’n mynd i safleoedd

lle dydw i ddim o anghenraid yn gwybod a ydw i’n

mynd i ddod ar draws y pathogen neu beidio,

ac rwy’n profi am ei bresenoldeb yn y maes,

mae llai o reoliadau, gan fy mod i’n profi

a yw’n bresennol mewn lleoliadau naturiol

a dydw i ddim wir yn trin unrhyw beth

yn y lleoliadau hynny. Felly gall fod yn

sefyllfa ychydig llai anffurfiol ond yn amlwg

mae’n bathogen peryglus iawn

yn y maes, felly dyna pam rydyn ni’n

osgoi gwneud hynny. Ie, yn union.

Gwych, wel diolch yn fawr i chi am hynna, a Peter, hoffwn i

droi atoch chi nawr, ac wrth i ni ddysgu

mwy am glefydau, mae’n dod yn

amlwg bod y rhyngweithio rhwng y gwenyn

a’u hamgylchedd a’r straenachoswyr

yn yr amgylchedd hwnnw yn gallu cael dylanwad

enfawr ar ba mor debygol yw’r gwenyn o ddioddef

o’r clefydau hynny.

Efallai gallech chi esbonio beth mae eich gwaith

wedi ei ddangos mewn perthynas â hyn?

Ie, iawn. Felly, mae yna ychydig o enghreifftiau

o ddylanwad ehangach yr amgylchedd

ar iechyd gwenyn neu’r potensial iddyn nhw

ddioddef o glefydau.

Felly, un o’r rheini, sy’n eithaf

diddorol, yw rôl blodau.

Felly, mae blodau yn adnodd bwyd sy’n cael ei

rannu rhwng gwenyn o’r un cwch a gwenyn o gychod

gwahanol, ond hefyd, rhwng rhywogaethau gwahanol

o wenyn hefyd. Felly, gan fod llawer o wenyn gwahanol

yn rhannu’r un lle bwyta, mae siawns bydd y clefyd

yn cael ei drosglwyddo yno. Felly, os gallwch chi

ddychmygu mynd i mewn i gaffi prysur, a dim ond

tair cwpan goffi sydd yno, ond dydyn nhw erioed wedi

cael eu golchi, ac mae’n rhaid i bawb ddefnyddio’r un

cwpanau. Byddech chi’n dychymygu y byddai pawb yn

gyflym iawn yn rhannu’r un symptomau ffliw a

dolur annwyd, a’r math yna o beth, yn gyflym iawn.

Fodd bynnag, os byddech chi’n mynd i mewn

i’r caffi ac er eu bod nhw’n dal ddim yn gallu golchi

eu cwpanau, ac roedd ganddyn nhw 100

o gwpanau, byddai hi’n dal yn bosibl trosglwyddo clefydau

rhwng rhai o gwsmeriaid y siop ond

i raddau llai na phetaech chi’n rhannu ychydig o

gwpanau yn unig. Ac mae’n debyg iawn i’r sefyllfa

gyda’r gwenyn, os bydd nifer mawr

o wenyn yn rhannu nifer bach o flodau, yna

gall clefydau gael eu trosglwyddo

rhwng y gwenyn yn eithaf cyflym. Oherwydd, pan fydd

gwenynen yn bwydo ar flodyn, gall adael

gronynnau trosglwyddadwy o

barasitiaid ar y blodyn hwnnw ac yna pan fydd gwenynen

arall yn dod i fwydo ar y blodyn gall godi’r parasitiaid.

Felly, dydw i ddim yn sôn am gyswllt corfforol uniongyrchol

rhwng gwenyn, ond yn hytrach gadael gronynnau trosglwyddadwy

ar y blodyn ar ôl i chi fod yno. Felly, os ydych chi mewn

tirwedd heb lawer o flodau, rydyn ni’n

tueddu i weld bod mwy o achosion o glefydau,

fel ar lefel cymunedol, ymhlith

peillwyr.

Ond, os yw hi’n adeg pan mae llawer

o flodau yn yr ardal honno yna

mae’n debygol bod llai o glefydau

ar draws y gymuned.

Ac felly, mae hwn yn faes rydyn ni’n

dal i ddechrau dysgu mwy amdano,

ac mae Monika yn mynd i fod yn edrych

ar hyn rywfaint wrth astudio clefydau’r gwenyn,

ond rydyn ni’n dal i drio gweld, os hoffwch chi,

beth yw’r prif ffactorau sy’n gyrru’r

broses hon o drosglwyddo parasitiaid

penodol drwy flodau. Ond y prif bethau rydyn ni’n

eu gwybod ar hyn o bryd yw, drwy gael

mwy o flodau, rydyn ni wedi lleihau

trosglwyddiad, oherwydd rydyn ni’n

ehangu nifer y lleoliadau mae’r gwenyn yn ymweld â nhw,

yn hytrach na’u bod nhw’n canolbwyntio

ar un man.

Un nodwedd arall yn ymwneud â’r

amgylchedd sy’n gysylltiedig ag iechyd a chlefydau

gwenyn, yw’r hinsawdd.

Nawr, mae hwn yn faes ymchwil cymharol newydd

ac mae’r rhan fwyaf o’r canfyddiadau yn y maes

hwn yn gydberthynol. Felly, yn achos un astudiaeth

fawr Ewropeaidd roedden ni’n gysylltiedig â hi, gwnaethon

ni gymryd gwenyn, gwenyn gwyllt a gwenyn mêl,

o wledydd gwahanol o hinsoddau gwahanol a

gwnaethon ni edrych am bum firws gwahanol 

ac achosion o’r firysau hynny yn y gwenyn. A’r hyn

rydyn ni wedi ei weld yw, os ydych chi mewn ardal

lle mae’r firws yn uchel mewn gwenyn mêl, bydd y firws yn

uchel yn y gwenyn gwyllt hefyd. Felly,

fel cymuned, mae’r gyrwyr yn eithaf

tebyg. Ond yn nhermau’r hinsawdd, os ydych

chi mewn ardal gyda hinsawdd eithafol, felly

hinsoddau poeth iawn,

neu hinsawdd oer iawn, roedd swm y firws

yn ymddangos yn is na phetaech chi

mewn hinsawdd rhywle yn y canol. Ac mae

hyn yn ymchwil eithaf newydd, oherwydd

mewn gwirionedd mae angen i ni

wneud astudiaethau sy’n cynnwys trin y

gwenyn er mwyn deall beth yn union sy’n gyfrifol am hyn.

Mae’n bosibl nad yw firysau’n goroesi’n dda

mewn hinsoddau eithafol, felly mae ychydig yn well,

wyddoch chi, mae gwenyn ychydig yn fwy iach

ar yr hinsoddau eithafol hynny, ond rwy’n

meddwl ei bod yn fwy tebygol fod

gennyn ni duedd oroesi lle mae gwenyn, mewn hinsoddau

eithafol, yn ei chael yn anodd beth bynnag, ac

os oes ganddyn nhw firws byddan nhw’n marw’n gyflym iawn,

felly byddan nhw’n llai tebygol o gael eu cynnwys mewn sampl.

Felly, dyna pam mae’r astudiaethau

cydberthynas hyn bob amser yn ddiddorol, ond

maen nhw’n fan cychwyn da ar

gyfer astudiaethau llawdrin. Fel yn y labordy, lle gallwn

osod tymereddau gwahanol a gweld sut mae’r firws

neu’r clefyd yn newid yn y tymereddau hynny

Hefyd, mewn un astudiaeth yn y Deyrnas Unedig,

ond nid yn fy labordy i, gwnaethon nhw edrych ar ddata

NBU y llynedd, a gwnaethon nhw hefyd weld

a oedd cysylltiad rhwng tymheredd a glawiad a

rhai pethau eraill, â chlefydau gwahanol.

Ac roedd y tueddiadau yn wahanol, yn dibynnu ar

beth roeddech chi’n edrych arno. Ond unwaith eto, mae’n

gydberthynol, felly mae angen i ni ddechrau

gwneud y pethau llawdriniol hyn i

ddeall beth yw’r gyrwyr?

Beth yw’r cysylltiad? Oherwydd, er bod yna gysylltiad,

beth yn union sy’n ei achosi, a beth yw’r

effaith?

Felly ie, rydyn ni’n bendant yn gweld tystiolaeth

o gysylltiadau rhwng tirwedd y blodau ac mae

yna gysylltiad hefyd yn yr hinsawdd

mae’r gwenyn yn byw ynddo sy’n gyrru’r

clefyd, ac yna fe wnaethon ni sylwi ar

un ffactor eithaf annisgwyl yn ddiweddar,

sef ansawdd y pridd. Felly, gallwch chi gael

pob math o gemegion a metelau trwm a phethau

o’r fath mewn priddoedd, sydd yno’n naturiol,

ac mae rhai blodau yn dda iawn am harneisio’r

metelau trwm sydd yn y pridd. Ac mae hyn oherwydd,

os oes gennych chi flodyn sy’n cynnwys llawer o seleniwm,

er enghraifft, yn ei feinwe, mae’n golygu bod y

blodyn hwnnw yn wenwynig iawn i lysysydd ei fwyta.

Mae hyn yn amlwg yn beth gwych, ond mae’r cemegion hynny yn y paill

hefyd ac maen nhw yn neithder y blodyn hefyd.

Felly, beth wnaethon ni sylwi arno oedd bod gwenyn,

pan maen nhw’n bwydo ar y blodau hyn, yn gallu

dylanwadu ar y gymuned ficrobaidd yn eu perfedd.

Ac mae’r gymuned ficrobaidd naturiol hon

yn cynnwys genynnau sy’n helpu i

ddadwenwyno rhai o’r cemegion hyn, ond os

oes yna anghydbwysedd yn y gymuned honno,

nid yn unig gall hyn wneud y gwenyn yn sâl iawn,

gall ganiatáu i glefydau fynd i mewn i’w cyrff hefyd. Felly,

mae’r holl bethau hyn nad ydyn ni wedi meddwl

gormod amdanyn nhw yn y gorffennol, tirwedd y

blodau, hinsawdd, ac ansawdd y pridd, yn cael

yr holl effeithiau hyn ar wenyn, ac er efallai nad

yw’r pethau hyn yn eu lladd nhw’n syth

mewn treial 30-munud, dros amser rydych chi’n

sylwi eu bod yn cael effaith negyddol.

Ac yn fwyfwy erbyn hyn, rydyn ni’n darganfod nad y mai’r

pethau sy’n lladd y gwenyn yn syth sy’n gyrru’r dirywiad yn y gwenyn,

ond yn hytrach y pethau sy’n cronni yn eu cyrff,

ac sydd, ynghyd â straenachoswyr eraill, yn dechrau

eu gwanhau. Felly, ie, rwy’n meddwl eu bod nhw’n

enghreifftiau eithaf da o’r dylanwad sydd gennyn ni

ar y dirwedd.

Mae hynna mor ddiddorol,

Felly, os ydych chi’n meddwl am faint o gynefin

sydd wedi cael ei golli dros y degawdau diwethaf,

mae hynny’n cyfrannu at y sefyllfaoedd rydych

chi’n eu hesbonio, yn dydy? Ie, yn bendant. Gwnaethon ni

gynnal astudiaeth yn Efrog Newydd,

lle gwnaethon ni edrych ar glefydau mewn tirweddau

gyda lefelau gwahanol o symleiddrwydd.

Felly, mae hyn yn golygu tirweddau lle mae gennyn ni dir

amaethyddol i bob pwrpas, yn hytrach na

chymunedau blodeuol amrywiol iawn.

Ac un o’r pethau rydyn ni’n ei weld yw

bod ehangder y deiet yn newid yn y tirweddau gwahanol

hyn, a thrwy newid cyfanswm y blodau, neu amrywiaeth

y blodau, mae gwenyn penodol yn ymweld â nhw,

mae hyn yn cael dylanwad ar y clefydau sydd ganddyn nhw

a’r potensial i ledaenu’r clefydau hynny. Felly, mae’r

holl newidiadau rydyn ni’n eu gwneud ar lefel tirwedd

yn cael dylanwad ar iechyd y gwenyn a’r cymunedau

o wenyn, mewn ffyrdd rydyn ni’n dal i geisio

eu deall heddiw. Ac felly, dyna un o’r meysydd

mae fy ymchwil yn edrych arno hefyd.

Felly, a dyma gwestiwn i’r dyfodol efallai, ond

mae diddordeb cynyddol yn y sector

amaethyddol mewn arferion ffermio adfywiol,

yn benodol o ran iechyd pridd.

Felly, mae’n bosibl y gallai hynny

wrthdroi rhai o’r newidiadau hyn sydd wedi digwydd

a bod o fudd i iechyd y gwenyn. Ie, yn bendant.

Rwy’n meddwl bod y math yma o symudiad tuag at

amaethyddiaeth ar raddfa fach a gwella pridd

a’r math yma o beth, yn tueddu i fod o fudd i

beillwyr a bywyd gwyllt yn gyffredinol gan symud

i ffwrdd o ganolbwyntio’n ddwys ar un peth neu un cnwd

ar draws ardal fawr iawn. Rydyn ni’n gweld fwyfwy bod hyn yn

cael dylanwad negyddol ar fywyd gwyllt, ond mae’n golygu

eich bod chi’n dod yn ddibynnol iawn, wyddoch chi, ar

fewnforio gwenyn mêl o wenynwr, neu rywbeth, i helpu

i beillio aceri o dir yn hytrach na’ch bod chi’n ffermio mewn

ffordd wahanol sy’n galluogi symudiad mwy naturiol o

wenyn yn eich caeau ac ar eu traws.

Ie, mae hynna wir yn hynod o ddiddorol.

Felly, mae eich gwaith hefyd wedi edrych ar

y rhyngweithio rhwng rhywogaethau o wenyn gwyllt a gwenyn

sy’n cael eu rheoli a’r potensial i drosglwyddo

clefydau. Felly, pa mor agos mae gwenyn mêl sy’n

cael eu rheoli yn rhyngweithio â gwenyn gwyllt ac

a yw hi’n bosibl i barasitiaid a phathogenau symud o’r

naill i’r llall?

Ie, wel yr ateb cyflym i’r cwestiwn yw bod

pathogenau yn gallu cael eu trosglwyddo rhwng rhywogaethau

gwenyn gwahanol. Dydyn ni ddim yn gwybod yr holl rhywogaethau

gwenyn sy’n cael yr holl firysau a’r clefydau gwahanol, ond

rydyn ni’n gwybod bod y trosglwyddiad hwn yn gallu digwydd.

Yn achos unrhyw flodyn mae set o wenyn wedi ymweld ag ef,

mae’n debygol bydd set arall yn ymweld ag ef hefyd, felly

mae’n bosibl trosglwyddo parasitiaid o wenyn sy’n cael eu

rheoli i wenyn gwyllt ond hefyd o wenyn gwyllt i

wenyn sy’n cael eu rheoli. Felly, rydyn ni’n galw’r mathau hyn o

lwybrau trosglwyddo naill ai yn rhai ‘llifo drosodd’ (‘spill

over’) neu rhai ‘llifo nôl’ (‘spill back’).

Mae tystiolaeth bod y ddau ddull yn bosibl.

Felly, mae hyn yn golygu bod gan wenynwyr

lefel o gyfrifoldeb oherwydd fel gwenynwyr, mae’r

gwenyn mêl yn yr ardal, maen nhw’n tueddu i fod

yn drech na’r gwenyn gwyllt o ran niferoedd. Ac oherwydd

hynny, pan fyddwn ni’n edrych ar y clefyd, maen nhw

hefyd yn cael dylanwad anghymesur ar y clefyd yn y gymuned.

Felly, os ydych chi’n gadael i’r clefyd fodoli yn eich cychod am gyfnod

hir, rydych chi nid yn unig yn cael dylanwad ar iechyd

gwenyn yn y cwch hwnnw, ond ar unrhyw fath o gychod gerllaw

a gallwch gael effaith negyddol ar unrhyw wenyn

gwyllt cyfagos hefyd. Fodd bynnag,

ar yr ochr gadarnhaol, os ydych chi’n rheoli

eich cychod yn dda ac rydych chi’n eu cadw’n

rhydd rhag clefydau, neu’n isel iawn o ran

clefydau, rydych chi’n helpu i leihau’r straenachoswyr

ychwanegol hyn a’u heffaith ar wenyn gwyllt cyfagos,

ac felly, rydych chi nid yn unig yn helpu eich gwenyn

eich hun, rydych chi’n helpu’r gwenyn gwyllt yn

yr ardaloedd hynny hefyd. Felly, mae’n bwysig iawn

eich bod yn cadw eich gwenyn yn iach iawn ac yn rheoli eich

gwenyn yn dda iawn.

Ie, rwy’n credu bod hynny’n bwynt pwysig iawn

mewn gwirionedd, ac rwy’n cytuno â chi, fel 

gwenynwr, mae gennyn ni’n bendant

gyfrifoldeb i reoli ein cychod

cystal ag y gallwn ni er mwy atal y ‘llifo drosodd’

hwn. Mae’n debyg mai’r

cwestiwn amlwg yw, oes yna unrhyw bosiblrwydd

y gallai gwenyn gwyllt fod yn gronfa ar gyfer

clefydau fel EFB, ac mai dyna pam ein bod ni o bosibl

yn gweld clwstwr o achosion yn ymddangos yn sydyn

mewn ardal lle nad yw’r clefyd wedi bod yn broblem o’r blaen?

Wel, beth rydyn ni wedi’i weld, ac fe gyhoeddodd

Monika ddarn o waith ar hyn yn gynharach eleni gan

edrych ar duedd ymchwil yn ein dealltwriaeth

o glefydau gwenyn a chlefydau mag, felly’n bennaf, mae’r

rhan fwyaf o’r hyn rydyn ni’n ei wybod am EFB yn ymwneud â’r

wenynen fêl, ac mae hynny’n gwneud llawer o synnwyr.

Felly, dydyn ni ddim wir yn gwybod am unrhyw

rywogaethau gwenyn eraill sy’n dioddef o glefyd

Ewropeaidd y gwenyn, ond mae’n bosibl bod

hynny oherwydd ein bod ni heb edrych neu

mae’n fwy anodd edrych. Rydyn ni’n gwybod amdano

mewn tirweddau eraill, nid yn y Deyrnas Unedig, ond rydyn ni’n

gwybod bod rhai rhywogaethau Apis eraill, er enghraifft

yn Asia, a hefyd rhai gwenyn sydd ddim yn pigo sydd hefyd

yn gymdeithasol, hefyd yn gallu dioddef o’r clefyd.

Ie. Felly, mewn lleoliadau eraill rydyn ni’n sicr

yn gweld bod poblogaethau eraill yn gweithredu

fel cronfeydd, ac fel dywedodd

Pete, dydyn ni ddim o anghenraid yn gwybod

os oes yna gronfeydd yn y Deyrnas Unedig ac mewn

rhywogaethau eraill hefyd. Ie, ac yn sicr

does dim hanner digon o ymchwil wedi cael ei wneud,

i ddeall y cyfeiriad mae’r pethau hyn yn symud. Felly, os yw’r the

microbau yn symud o’r gwenyn mêl i rywogaeth arall, neu i’r

gwrthwyneb, neu rywbeth felly. Dydyn ni

ddim yn gwybod, a dydyn ni ddim yn gwybod unrhyw beth am

gydweddoldeb straeniau nag unrhyw beth felly chwaith. Felly, mae’n

faes mae gwir angen i ni edrych yn fanylach o lawer

arno a gobeithio, yn sgil gwaith Monika,

byddwn yn cael gwell syniad a ydyn ni’n

debygol o weld Melisococcus

mewn rhywogaethau gwenyn eraill yn y Deyrnas Unedig, sy’n rhywbeth nad ydyn

ni’n gwybod llawer amdano.

Ar hyn o bryd,

mae ein dealltwriaeth yn awgrymu bod

Melisococcus yn broblem mewn gwenyn

cymdeithasol yn bennaf neu a ydych chi wedi dod o hyd iddo

mewn gwenyn unig hefyd?

Felly, rwy’n meddwl pan rydyn ni’n chwilio amdano, pan rydyn

ni’n defnyddio’r technegau moleciwlaidd hyn,

ac rydyn ni’n chwilio am DNA sy’n benodol

i Melisococcus, neu unrhyw glefyd mewn gwirionedd

pan fyddwn ni’n defnyddio’r technegau

hyn, dydy’r ffaith bod y DNA hwnnw’n bresennol ddim

yn dweud wrthon ni bod yna haint.

Felly, dyw hi ddim yn bosibl i ni ddweud ar y pwynt hwn bod

gwenyn eraill wedi’u heintio â

Melisococcus neu glefydau’r mag eraill.

Felly, yr hyn mae Monika wedi bod

yn ei astudio, ar hyn o bryd, yw edrych i

weld a allwn ni ddod o hyd i unrhyw dystiolaeth

y tu hwnt i wenyn mêl, a bod y clefyd yn

teithio. A dydw i ddim yn meddwl ein bod ni

wedi cyrraedd y pwynt yna yn ei

data hi eto ond, Monika, cywira fi os ydw i’n anghywir, lle

gallwn ni ddweud fod

tystiolaeth o Melisococcus

tu hwnt i wenyn mêl ar y pwynt yma.

Ond dyna un o’r meysydd rydyn ni’n

edrych arno. Wyddoch chi, misoedd oer

y gaeaf yw’r misoedd perffaith i wneud

gwaith moleciwlaidd yn y labordy. Felly,

 

ar yr adegau pan nad yw Monika wedi bod yn rhewi

i farwolaeth ar y tiwb, mae hi wedi bod yn

gwneud llawer o waith gyda’r pipette yn y labordai

moleciwlaidd yn ceisio canfod rhai o’r atebion hyn,

er mwyn i ni allu gweld a oes tystiolaeth

o symudiad.

Monika, mae rhai pobl yn credu

os yw cytref gwenyn mêl

yn dioddef o glefyd, yna mae’n

mynd i farw.

Felly, mae cytrefi gwyllt a allai fod

yn dioddef o EFB yn tueddu i farw

a dydyn nhw ddim yn ffynnu. Fyddech chi’n

cytuno â hynna, neu ydych chi’n credu gall y clefyd hwn

fodoli’n dawel bach gan ddal i fod yn broblem bosibl?

Mae hynna’n gwestiwn gwych ac rwy’n credu

bod yr ateb ychydig yn fwy cymhleth nag y byddai’r

rhan fwyaf o bobl yn ei ddisgwyl gan fod mwy

o gysylltiad â detholiad naturiol o

bathogenau penodol a allai fod yn llai firwlaidd,

er enghraifft, cael eu ffafrio mewn lleoliadau naturiol,

ond mae’n dibynnu llawer hefyd ar

ba fath o rywogaethau o wenyn rydyn ni’n edrych arnyn nhw. Felly,

gallai nodweddion gwahanol gael eu ffafrio mewn

rhywogaethau cymdeithasol a phathogenau rhywogaethau

 

cymdeithasol, na phathogenau rhywogaethau

unig, oherwydd, er enghraifft,

mae AFB yn enghraifft wych o hyn gan

ei fod yn achosi symptomau sylweddol ar lefel y

gytref, ar lefel unigol,

ond mae hynny’n golygu ar lefel y gytref gallwch

ddatblygu ymatebion fel ymddygiad hylan i

gael gwared arno. A gallai rhai gwenyn

esblygu’r ymddygiadau hyn ond hefyd,

efallai na fydd rhai gwenyn yn eu hesblygu.

Felly mae’n gyfuniad cymhleth o

esblygiad ar lefelau gwahanol,

o safbwynt yr organeb letyol

a’r pathogenau. Felly, dydw i ddim mor siŵr mai

dweud peidio â chael gwared ar y

pathogen yw’r ateb gorau oherwydd

yn y pen draw, mae hynny’n gosod llwyth

trymach ar y dirwedd ac yn ei gwneud yn fwy tebygol

y bydd y pathogen yn ffynnu. Felly, rydych chi’n

rhoi mwy o bwysau hefyd ar boblogaethau

naturiol sydd â phob math o straenachoswyr eraill

mae’r pathogen yn rhyngweithio â nhw. Felly, os yw eich

cynefin wedi cael ei ddiraddio ac yna

rydych chi’n dod i gysylltiad â phathogen ac yn gorfod

delio â hwnnw, yna ie, efallai mai dyna fyddai’r peth

naturiol i ddigwydd, sef eich bod chi’n marw’n raddol. Ond

 

 

dydy hynny ddim yn golygu o anghenraid mai dyna’r

peth gorau i ddigwydd o ran cynnal tirwedd iach.

Ac mae’n ddiddorol hefyd eich clywed chi’n cyfeirio at

bwnc ymddygiad hylan.

Nawr, bydd gwenynwyr yn gyfarwydd ag ymddygiad

hylan o safbwynt varroa, ond mae’n ddiddorol eich clywed

chi’n ei ddefnyddio mewn perthynas â chlefydau eraill.

Felly, allwch chi sôn ychydig bach mwy am

 

sut gall gwenyn reoli’r clefydau

hyn eu hunain drwy eu hymddygiadau

hylan?

 

Ie, wel mae cael gwared ar unigolion

heintus yn sicr yn un tric defnyddiol

gan y gwenyn, ond mae’n dibynnu hefyd

ar y math o glefyd dan sylw.

Er enghraifft, yn achos EFB, yn anffodus

dydyn ni ddim yn gwybod am unrhyw

wenyn sydd wedi esblygu’r ymddygiad yma

yn naturiol ac mae’n debyg mai un

rheswm dros hynny yw bod y clefyd yn ei

gamau cynnar iawn. Felly, mae AFB hefyd

yn glefyd sy’n effeithio ar wenyn, ond o leiaf mae’r symptomau

yn datblygu ychydig yn nes ymlaen, felly

mae’n rhoi ychydig mwy o amser

i’r gytref ymateb iddo.

Ac mae llawer o bethau dydyn ni

 

ddim yn eu deall o ran beth yn union

mae’r gytref yn sylwi arno er mwyn

targedu’r unigolion hynny sydd

wedi’u heintio. Felly, mae’n bosibl eu bod nhw’n

arogli’n wahanol, neu efallai bod rhai

cyfansoddion ar arwyneb y gwenyn

sydd wedi’u heintio ac mae’r

gwenyn maeth yn gallu eu harogli pan maen

nhw’n eu bwydo? Felly, mae yna lawer

o bethau dydyn ni ddim yn eu gwybod

ond yn sicr mae’n faes

diddorol dros ben.

Ydy wir. Mae’n hynod o ddiddorol a bydden

i’n gallu eistedd yma a siarad â’r ddau

ohonoch chi drwy’r dydd am hyn. Mae hi wedi bod

yn sgwrs wirioneddol ddiddorol a defnyddiol

iawn, felly diolch yn fawr iawn i’r ddau

ohonoch chi am gymryd rhan. Yn sicr, mae’n

ymddangos bod dyfodol iechyd ein

gwenyn mêl mewn dwylo diogel ar

hyn o bryd.

Diolch am ein gwahodd, mae wedi bod yn wych.

Ie, diolch i chi am y gwahoddiad. Roedd yn

sgwrs wych.